Organizational Unit: Türkçe Gündelik Konuşmalarda Kendini Övme Sözeyleminin İncelenmesi
Loading...
Date established
2025-05-22
City
ERZURUM
Country
ID
38.Ulusal Dilbilim Kurultayı
ROR Identifier
Description
etkileşimlerde bireyler, olumlu bir öz imge sunmak amacıyla belirli sözlü ve sözsüz stratejiler kullanmaktadır (Tobback, 2019). Bu dilsel stratejiler edimbilim alanyazınında kendini övme (İng. self-praise) olarak adlandırılmakta ve bir konuşucunun sahip olduğu bir nitelikle ilgili açık ya da örtük olarak olumlu değerlendirmede bulunmasını içeren bir sözeylem olarak açıklanmaktadır (Dayter, 2016: 65). Etkileşim sırasında kendini övme, Leech’in (1983) alçakgönüllülük kuralını ihlal etmesi ve dinleyenin olumlu yüzüne zarar vermesi nedeniyle (Brown ve Levinson, 1987) potansiyel olarak sorunlu bir toplumsal eylem olarak kabul edilmektedir (Pomerantz, 1978; Leech, 1983; Brown ve Levinson, 1987; Golato, 2005). Kendini övme eyleminin edimbilimsel özellikleri yüz yüze ve çevrimiçi etkileşimlerde İngilizce (Speer, 2012; Dayter, 2014, 2016, 2021; Rüdiger ve Dayter, 2020), İspanyolca (Maiz-Arevalo, 2021), Fransızca (Tobback, 2019; Aronsson ve Morgenstern, 2021), Mandarin Çincesi (Wu, 2011) ve Japonca (Itakura, 2022; Sadler, 2024) gibi farklı dillerde incelenmiştir. Ancak alanyazın taramasında bu sözeylemin Türkçe gündelik dilde incelendiği bir çalışmaya rastlanmamıştır. Bu nedenle, bu çalışmanın amacı, Türkçe konuşucularının günlük etkileşimlerde kendini övme eylemini kullanma biçimlerinin belirlenmesidir. Çalışmanın veri tabanı, yakın arkadaşlar arasında geçen 5 saatlik Türkçe günlük konuşma kaydından oluşmaktadır. Rüdiger ve Dayter (2020) tarafından ortaya atılan ve Sadler (2024) tarafından doğal konuşma bağlamı için özelleştirilen “kendini övme buzdağı” modeli çalışmanın çözümleme çerçevesini oluşturmaktadır. Sözü edilen taksonomi doğrudan kendini övme ve dolaylı kendini övme olmak üzere iki ana ulamdan oluşmaktadır. Doğrudan kendini övme, konuşucunun kendisine yönelik olarak açıkça olumlu değerlendirmede bulunmasını ifade ederken, dolaylı kendini övme, eylemin edimsöz gücünün bir dizi strateji (üçüncü şahıs aracılığıyla övme, odak kaydırma, yadsıma, şikâyet yoluyla kendini övme, mizah/şaka vb.) aracılığıyla hafifletildiği kendini övme ifadelerini içermektedir. Veritabanı çözümlemesinde 19 doğrudan ve 22 dolaylı olmak üzere toplam 41 kendini övme ifadesi saptanmıştır. Sonuçlar, her ne kadar aralarında anlamlı bir fark bulunmasa da Türkçe konuşucularının dolaylı kendini övme stratejilerini daha sık kullandıklarını ve bu şekilde övgüden kendilerini uzaklaştırmak amacıyla hafifletme stratejilerine başvurduklarını göstermiştir. Çoğu toplumda kendini övmenin olumlu bir tutum olarak karşılanmadığı bilinmektedir (Wu, 2011; Speer, 2012). Türkçe gündelik söylemde kendini övme eylemi üzerine yapılan bu ilk çalışmada Türkçe konuşucularının kendini övme sözeylemini çeşitli hafifletme stratejileri aracılığıyla hem kendilerinin hem de dinleyicilerin yüzünü koruma amaçlı olarak kullandıkları belirlenmiştir. Öte yandan, alanyazın bulgularının aksine, bu çalışmada doğrudan kendini övme ifadelerinin nispeten sık kullanıldığı belirlenmiştir. Bu bulgu, bu çalışmanın katılımcılarının birbirini yakından tanıyan kişiler olması ile ilişkilendirilebilir. Bu nedenle, kendini övme eyleminin farklı bağlamlarda ve farklı katılımcı grupları arasında gerçekleşen etkileşimlerde ve daha geniş bir veritabanında kullanılma biçimi ve sıklığının incelenmesi Türk toplumunun genel eğilimini ortaya koyması açısından önemli ipuçları verecektir.